:: T669.net - Historia e Fierit ne vite::

Ne pranveren e vitit 1944¹ komanda gjermane vendosi te zhvillonte nje tjeter mesymje kunder UNCSH-se. Ne keto kushte kur mendohej i afert zbarkimi i trupave anglo-amerikane ne Ballkan, gjermanet ndermoren operacionin e qershorit per shkaterrimin e frontit nacionalclirimtar. Ne kete mesymje moren pjese ashtu si ne operacionin e meparshem 40 000 ushtare dhe 10 000 forca kolaboracioniste.
    Operacioni filloi ne 8 qershor 1944² me sulmin gjerman mbi pozicionet e Grupit te III-te te Mallakastres ne drejtimet: Siqece, Lalar, Buzmadh. Ne 11 qershor nje formacion i motorizuar i ushtrise gjermane u nis nga Fieri ne drejtim te Patosit dhe u ndesh me UNCSH-ne ne qafen e Reresit ne nje beteje dy oreshe. Me pas forcat partizane u terhoqen ne drejtim te Shpiragut ku do te vazhdonin luftimet. Ne vazhdim Grupi I III-te u ripozicionua ne vijen e frontit Margellic-Patos-Belishove-Cakran. Gjate zhvillimit te gjithe ketij operacioni vazhduan edhe luftimet midis Ballit dhe UNCSH-se ne zonen perreth Fierit.
    Ne ditet e para te gushtit UNCSH-ja duke pasur organizim me te mire dhe force goditese me te madhe e theu Ballin ne rajonin e Roskovecit, duke kontrolluar anen e majte te Semanit dhe rrugen automobilistike Fier-Berat. Aksionet e Grupit te III-te vazhduan edhe me tej. Ne bashkepunim me Brigaden e VII u realizua sulmi mbi fshatin Bubullime me qellim marrjen nen kontroll te aksit rrugor Fier-Lushnje. Gjate ketyre luftimeve formacionet e UNCSH-se thyen dy batalione te xhandarmerise, por u detyruan te terhiqen nga sulmi i fuqishem gjerman, i cili e shtyu frontin e luftimeve deri prane Jagodines, 7 km ne verilindje te Fierit.
    Deri ne fund te gushtit 1944 Grupi i III-te i zones se I operative kontrollonte zonen e Roskovecit, Kurjanit, Zharrezes, Peshtanit, Levanit si dhe anen e majte te lumit Seman deri ne kufijte e Beratit. Duke qendruar ne keto pozicione, shtabi i pergjithshem i ngarkoi si detyre ketij grupi te godiste levizjen e gjermaneve ne akset rrugore qe lidhnin qytetin e Fierit me Beratin dhe Lushnjen.

1. Historia e Shqiperise fq.405. Tirane 1984
2. Mimi Dema "Kur te clirohet Shqiperia" fq.80

Brenda kesaj zone do te goditeshin dhe shkaterroheshin rruge, ura, depo armatimi, forca te tyre dhe formacione te xhandarmerise e Ballit Kombetar. Keto goditje do te pergatisnin sulmin final per clirimin e Fierit. Veprimet per te goditur qytetin e Fierit iu ngarkuan si detyre Grupit te III-te dhe Brigades se VII partizane. Bashkeveprimi midis tyre nisi ne fund te gushtit me veprime te tilla si: kapjen dhe mbajtjen nen kontroll te pikave kyce, goditjen e rrugeve automobilistike dhe pozicioneve gjermane te vendosura ne Vajkan, pyllin e Plykut, Zhupan, Uren e Mbrostarit etj.
    Ne veren e vitit 1944¹ ne qytetin e Fierit pervec garnizonit qe e mbronte ate ndodheshin edhe forcat e regjimenteve 523 dhe 524 te divizionit 297, ne perberjen e te cileve kishte trupa gjermane, armene dhe polake. Keto trupa ishin perqendruar ne qytet, te cilin e perdornin si baze prej nga mund tu shkonin sa me shpejt ne ndihme autokolonave te tyre, qe beheshin objekt i goditjeve te forcave partizane ne rruget e komunikacionit Fier-Lushnje, Fier-Vlore, Fier-Berat. Per goditjen e ketyre akseve rrugore dhe per ngushtimin e unazes se rrethimit te qytetit te Fierit, forcat partizane kishin zene keto pozicione te fund muajit gusht 1944². Grupi i III-te ishte vendosur ne zonen e frontit nga Dukasi ne Kreshpan, ndersa Batalioni i I-re, i Brigades se VII, kishte zene pozicion ne lindje ne zonen e Kurjanit.
    Te pozicionuara ne kete vije fronti keto formacione do te sulmojne qytetin e Fierit ne oren 2200 te 28 gushtit 1944. Qendresa e garnizonit gjerman ishte e fuqishme sidomos ne kodrat qe shtriheshin ne verilindje te qytetit. Megjithate forcat e UNCSH-se e thyen rezistencen dhe u futen ne qender te qytetit, duke i vene zjarrin komandatures gjermane, godines se bashkise dhe asaj te nenprefektures. Gjate ketij sulmi me forcat partizane u bashkuan dhjetra te rinj fierake. Po keshtu bene edhe nje numer ushtaresh armene³, qe dezertuan nga efektivi i garnizonit gjerman i qytetit te Fierit. Gjate kohes se zhvillimit te luftimeve nje autokolone gjermane e ardhur nga Vlora ne ndihme te trupave gjermane te rrethuara mberriti ne qafen e Koshovices ne jug te qytetit. Ne kete vend ajo u neutralizua prej goditjes qe i beri UNCSH-ja, duke mos i lejuar vazhdimin e metejshem drej Fierit.
    Edhe gjate fillimit te muajit shtator vazhdoi goditja ndaj trupave gjermane, te cilat ne kete periudhe moren urdherin per te realizuar terheqjen e pergjithshme drejt Gjermanise. Ne keto kushte detyra perfundimtare per clirimin e Fierit ju ngarkua Grupit te III-te te Mallakastres dhe Brigades XVI te UNCSH-se. Me marrjen e urdherit nga shtabi i pergjithshem i UNCSH-se u krijua edhe shtabi i perbashket i ketyre dy njesive.

1. Histori e Luftes Antifashiste Nacionalclirimtare vell.IV fq.273
2. R. Kucaj, "Ne prag te Clirimit", fq.118
3. Armenet ishin rekrutuar nga gjermanet ne radhet e roberve sovjetike. Po keshtu edhe polaket.

Qellimi i tij ishte organizimi dhe bashkerendimi i veprimeve qe do te conin ne clirimin e qytetit. Nga ana tjeter edhe garnizoni gjerman kishte riorganizuar mbrojtjen. Ai kontrollonte qytetin dhe zonen perreth, ne te cilen kishte ngritur fortifikata qe ndodheshin ne vijen Pojan-Qenas-Drize Myrtezak-Lagjen Shkoze-Uren e Sheqit-Uren e Mbrostarit dhe kodrat perreth tij, duke vazhduar deri ne Celigrad. Ne perberjen e arsenalit te tij ushtarak garnizoni i Fierit posedonte shume lloje armesh dhe mjete te motorizuara, si tanke dhe autoblinda.
    Nga ana tjeter shtabi i perbashket qe vepronte per clirimin e Fierit percaktoi strategjine e sulmit qe do te ishte e tille: Batalioni I-re do te sulmonte ne Uren e Sheqit dhe pergjate sektorit Celigrad-Qenas, me synim te merrte me sulm pjesen veriperendimore te qytetit deri ne mesin e Pazarit. Nje pjese e trupave te tij do te kontrollonin edhe segmentin rrugor Fier-Vajkan. Batalioni i II-te do te sulmonte ne sektorin Qafe e Koshovices-Drize Myrtezak-Zhupan ne pjesen jugore te qytetit. Batalioni i III-te do te kishte objekt te sulmit te tij kodrat e Pojanit, ku ndodheshin fortifikata dhe nje bateri kunderajrore gjermane. Gjithashtu ai do te kontrollonte rrugen automobilistike Levan-Ure e Mifolit, ne te cilen nuk do te lejonte kalimin e trupave ndihmese nga Vlora ne Fier. Batalioni i IV me baze ne Dukas (Patos) do te kishte ne objektivin e tij sulmin ne sektorin Portez-Mbyet-Ure e Gjanices. Nje pjese e efektivit te tij do te mbikqyrte segmentin e rruges Fier-Berat.
    Pas formulimit te ketij plani nisi menjehere sulmi i ndare ne dy faza. Ne te paren do te ngushtohej rrethi i sulmit per te kaluar goditjen perfundimtare, qe ishte lene per fazen e dyte. Gjate fazes se pare trupat gjermane u goditen ne zonen e Peshtanit, Uren e Mifolit, rrugen Fier-Vlore, Fier-Lushnje, etj. Gjate ketyre sulmeve u shkaterrua ne Petove baza e furnizimit te garnizonit te Fierit, duke shenuar kercenimin me serioz mbi qytetin. Gjate fazes se dyte qe filloi ne 12 shtator, nisi bllokimi i rrugeve ku gjate muajve shtator dhe tetor u goditen autokolonat ushtarake.
    Ne daten 11 tetor shtabi i zones se I-re Operative njoftoi shtabin e perbashket se, ne fier do te drejtoheshin pjesa me e madhe e forcave gjermane qe terhiqeshin nga jugu i shqiperise. Ato do te vinin ne qytet nga drejtimi i Vlores. Pikerisht ne daten e parashikuar garnizoni gjerman i Vlores me gjithe arsenalin e tij ushtarak te perbere nga 315 makina, tanke dhe autoblinda nisi rrugen drejt Fierit.

Ne Levan batalioni II-te do ta godase kete autokolone. Luftimet zgjaten rreth 7 ore. Qendresa e gjermaneve ishte e fuqishme dhe kjo i detyroi sulmuesit te terhiqen. Duke vazhduar rrugen me tej drejt Fierit, kolona gjermane do te goditet per te dyten here nga partizanet ne qafen e Koshovices. Pasi perballuan edhe kete sulm gjermanet u futen ne qytet duke u bashkuar me garnizonin e tij. Gjate terheqjes nga Vlora ne Fier ushtria gjermane hodhi ne ere Uren e Mifolit, nje praktike e zbatuar nga ajo ne te gjitha frontet e luftes.
Ne mengjesin e dates 15 tetor 1944 UNCSH-ja¹ nisi sulmin final per clirimin e Fierit. Te sulmuar nga te gjitha anet forcat ushtarake gjermane filluan terheqjen, duke nisur serialin e zakonshem te shkaterrimeve. Objektet e planifikuara per tu hedhur ne ere u shkaterruan midis ores 1400 dhe 1700 te pasdites se kesaj dite. Duke ndjekur gjermanet pikerisht ne oren 1730 te pasdites forcat partizane u futen ne qytet.

1. Forcat partizane te UNCSH-se e paten relativisht te lehte ndeshjen me gjermanet, te cilet sollen ne Shqiperi sollen 36 000 trupa te dores se dyte.

Gjate Luftes se II-te Boterore ne lufte me fuqite pushtuese populli i Fierit kontriboi ne rezistencen antifashiste¹ duke i dhene asaj 485 deshmore, 4 prej te cileve u shpallen heronj. Humbjet njerezore ishin: 556 njerez te vrare dhe te pushkatuar dhe 50 vete te mbetur invalide. Demet materiale numeroheshin ne 5172 shtepi te djegura, pa llogaritur mallin dhe bagetite e grabitura. Pushtuesit gjermane hodhen ne ere dy urat e qytetit mbi lumin Gjanice. Te shkaterruara nga lufta mbeten edhe urat mbi lumenjte Seman dhe Vjose, qe lidhnin Fierin me Lushnjen dhe Vloren. Te njejten fat pati edhe centrali elektrik i qytetit. Ne kete gjendje e gjeti Fierin 15 Tetori dita e clirimit te tij. Me largimin e pushtuesit gjerman UNCSH-ja mori nen kontroll rajonin e Fierit dhe te Mallakastres, duke vendosur rendin edhe qetesine. Per te administruar vendin u riorganizua keshilli Nacionalclirimtar i rrethit i kryesuar nga Xoxi Xoxa² dhe komanda ushtarake vendase, me komandant Naun Panajotin. Ne 20 tetor 1944 autoritetet e reja lokale vendosen te organizonin nje miting festiv per kete ngjarje te shenuar. Ai u zhvillua perpara nderteses se prefektures se sotme nen nje atmosfere te ngrohte.
Ne te merrnin pjese 20 000 vete, te cilet ishin qytetare te Fierit, fshatare te Myzeqese dhe Mallakastres, partizane etj. Ne prani te tyre u be parakalimi i trupave te UNCSH-se³ qe luftuan per clirimin e qytetit. Gjate zhvillimit te festimeve ne qiell u pane se nje "cift"avionesh qe "fluturonin" ngadale. Menjehere turma filloi te brohorase duke kujtuar se ishin te aleateve Anglo-Amerikane. Aeroplanet i perkisnin aviacionit gjerman dhe qelluan mbi turmen e pafajshme, duke vrare tre partizane dhe 18 civile. Kjo ngjarje e dhimbshme u perjetua shume keq ne qytet, duke krijuar nje situate te rende.
Nderkohe muaji nentor u shoqerua me nje tjeter zhvillim ne diten e pare te tij sic ishte krijimi i Brigades se XI te UNCSH-se. Ne fushen e sportit (Gjimnazi Janaq Kilica) u be themelimi i kesaj njesie⁴, qe ishte vazhdim i Grupit te III-te te Mallakastres.

1. Mimi Dema. "Kur te clirohet Shqiperia" f. 126
2. Xoxi Xoxa ishte nje intelektual i shkolluar ne Rumani, ne degen e Jurisprudences.
3. Gjithsej ate dite parakaluan ne kuadrate 1500 forca partizane te UNCSH-se
4. Brigada ishte njesi qe perbehej nga 4-5 batalione si: nenreparte artilerie, zbulimi, nderlidhje dhe prapavije. Luftetaret e saj te cilet perbenin edhe forcen goditese ishin te armatosur me pushke, automatike, mitroloza te lehte dhe te rende.

Pervec kater batalioneve te Grupit te III, ne Brigaden e XI u futen edhe qytetare fierake dhe fshatare te Myzeqese. Efektivi i saj ishte 1035 vete, midis te cileve 60 ushtare Armenas dhe nje numer ushtaresh italiane. Uniformat ushtarake dhe pjesa me e madhe e armatimit ishin te prodhimit anglez. Detyra e kesaj brigate ishte te sherbente si garnizon i qytetit te Fierit deri ne clirimin perfundimtar te vendit nga pushtuesit gjermane.