Kurjani është një fshat i cili bën pjesë në Komunën me të njëjtin emër dhe që ndodhet në pjesën juglindore të rrethit të Fieri, aty ku ndahet kufiri me rrethet e Beratit dhe Mallakastrës. I përmendur për kultivimin e ullinjve dhe vreshtarisë ai është i njohur edhe për liqenin artificial të ndërtuar rreth 40 vjet më parë. Pikërisht në Kurjan në kodrën më të lartë të tij, aty ku syri të kap gjithë rrafshinën e Myzeqesë, Shpiragun dhe kodrat e Mallakastrës, ndodhet një nga kishat Bizantine më të vjetra në Shqipëri. Aty e vetmuar, e rrethuar nga kurorat e ullinjve kasha e Shën Kollit me harqet e saj rrethore duket se dëshmon se këtu: është shkrirë në një stil të vetëm arkitektura kishtare e lindjes me Perëndimin.

Kisha e Shën Nikollës, Kurjan

Në periferi të Kurjanit, gjendet mbi një kodër të vetmuar kisha e Shën Nikollës. E ndërtuar me muraturë me tulla të kuqe dhe gurë të skuodruar tek qoshet, (A.Meksi, Arkitektura mesjetare në Shqipëri, Tiranë 1983, fq.176), kjo falëtore është ndërtuar në shekullin e XIII-të, në stilin bizantin. E përbërë nga Naosi (salla) dhe narteksi (parasalla) kisha e Shën Kollit siç quhet nga vendasit dikur mbulohej nga një qemer cilindrik tipik për kishat ortodokse. Gjatë shekujve kupola është shembur dhe sot është zëvendësuar nga një çati prej druri dhe tjegullash. Po kështu kishës i mungon edhe portiku i dikurshëm që ndodhej në anën perëndimore të saj si dhe dy portikë të tjerë të vegjël që mbulonin portat veriore dhe jugore të naosit. Nga ato kanë mbetur vetëm bazamentët dhe disa kapitele antike të stilit Dorik (A.Meksi, po aty). Ashtu sin ë të gjitha kishat mesjetare që ndodhen në rajonin e Fierit edhe tek ajo e Kurjanit gjejmë gurë, kolona dhe mbishkrime të marra nga Apolonia ose qytetet e tjera antike. Pjesë të tjera të kësaj faltoreje janë edhe tre absidat, ku ato në murin verior dhe jugor janë më të vogla se ajo në murin e anës lindore, kurse dyshemeja është shtruar me pllaka guri.
    Në këtë kishë shihet edhe ndikimi i stilit romanik që e gjejmë tek harku i portës jugore. Ky stil perëndimor erdhi në Shqipëri me pushtimet e mbretërisë së Napolit gjatë shekujve XI-XIV. Në këtë pikë mund te themi se shtesat që i janë bërë nga ndikimi i madh që ka në botën kristiane emir i shenjtit që mban kjo kishë.

Shën Nikolla është një nga të vetmit shënjtorë që nderohet njëlloj nga të dyja kishat si ajo katolike ashtu edhe nga ajo ortodokse. (Kliti Kallamata, Ikona, Athinë 1998 fq.112-113). Edhe kishat protestante e respektojnë Shën Nikollën duke e imagjinuar atë në imazhin e plakut të vitit të ri Santa Klausit. Përpara se të shndërrohet në shenjt dhe idhull i krishtërimit Nikolla ishte një prift i përkushtuar në Provincën romake të Licies në Azinë e vogël. Shumë shpejt në sajë të cilësive dhe aftësive që zotëronte ai u bë peshkop i Mirës dhe u shndërrua në një figurë autoritare të kishës. Me një personalitet të tillë ai mori pjesë në këshillin e Nikesë në vitin 325, që ishte forumi i parë i autoriteteve më të larta kishtare. Në këtë koncil ai ju kundërvu doktrinës së Ariusit duke u rreshtuar në krahun e autoriteteve më të larta kristiane.
    Nikolla vdiq në 6 Dhjetor të vitit 330 (për disa te tjerë 345 ose 352) në Patara (qyteti antik më i vjetri i Licies dhe qyteti i lindjes) dhe u varros në Mira të Licies, në kishën që mori dhe emrin e tij. Shumë shpejt varri i tij u bë vend pelegrinazhi, pasi figura e tij nisi të konsiderohej si mbrojtës i marinarëve, tregtarëve dhe udhëtarëve (K.Kallamata, po aty). Në këtë formë kulti i Shën Nikollës si demostrues i padrejtësive, mbrojtës i njerëzve në nevojë dhe i përkushtuar ndaj atyre që e thërrisnin për ndihmë u përhap krahas lindjes edhe në Europën Perëndimore.
    Në fillim të shekullit të XI në vitin 809 Mira u pushtua nga Harun El Rashidi. Në vitin 1034 Arabët e shkatërruan kishën e Shën Nikollës duke rrezikuar edhe varrin e tij. Gjatë kryqëzatave në vitin 1089 me iniciativën e Peshkopit të Barit Urso, u bë transferimi i eshtrave të tij, kun ë praninë e Papa Urbanit të II-të, Shën Nikolla u rivarros në Bari. Ku u shpall mbrojtës i qytetit. Për nder të tij u ndërtua edhe Bazilika e e Shën Nikollës, sot një nga kishat më të famshme të Barit.
    Pikërisht adhurimi ndaj figurës së tij mund të ketë qenë shtysa që Normanët e Napolit të kenë meremetuar kishën e Kurjanit. Ndërkohë njihet fakti që gjatë periudhës së pushtimeve të tyre në Shqipëri Normanët morrën nën mbrojtje shumë kisha dhe manastire, duke u kujdesur për mirëmbajtjen dhe meremetimin e tyre. Shembulli më tipik është kisha e Shën Mërisë së Apolonisë. E ndodhur vetëm 20 km në perëndim të Kurjanit ajo ka si pjesë të saj një portik të bukur romanik të ndërtuar nga normanët e Robert Guiskardit.

Në vitin 1956 një ekspeditë studimore e Universitetit të Tiranës dhe institutit të historisë bëri një nga zbulimet më interesante në brendinë e kësaj kishe, sic ishte fakti se afresket e saj ishin pikturuar në vitin 1578 nga piktori ikonograf Nikolla, biri i Onufrit dhe ndihmësi i tij Joani. Mbishkrimi që vërtetuan këtë fakt u publikua nga studjuesi ikonografisë bizantine: Theofan Popa, në librin e tij: Mbishkrime të kishave të Shqipërisë: Teksti i shkruar në greqishten byzantine ishte një thirrje në formë lutjeje që i drejtohej famulltarit. Ja se ç'thuhej në: "Kur të ngresh duart para perëndisë o meshtar, më përmend edhe mua me katarin dhe të paditurin Joanin me Nikollën… Pas këtij zbulime afreskët e kishës së Kurjanit u bënë objekt studimesh nga ana e institutit të monumenteve të kulturës i cili e shpalli në vitin 1963 kishën e Shën Kollit Monument kulture.
    Pikërisht për pikturat murale të kësaj kishe dy studjueset e njohura Viktori Puzanova dhe Dhorka Dhamo në një artikull studimor për pikturën monumentale të botuar në Studime historike 2, 1967, theksojnë se: Afresket e hershëm të kishës së Kurjanit i përkasin stilit Bizantin me tendenca të traditës vendase. Kjo shihet në disa skema si psh: tek kungimi i Marias prej Zosimesë, Afresket e Kurjanit paraqesin figura me përpjestime të vogla dhe motive ornamentale.