|
Lufta e Pare Boterore
Ne Janar 1916 te vena midis dy fronteve nga forcat ushtarake Austro-Hungareze dhe Bullgare, forcat serbe dhe malazeze u terhoqen drej jugut te Shqiperise per ne territorin grek, nga ku u vendosen ne ishullin e Korfuzit. Austro-Hungarezet u shtrine deri ne vijen Vjose-Berat-Pogradec. Ne zonen e Fierit perparimi i tyre u ndal ne brigjet e lumit Vjose, ku u vendos edhe vija e frontit me italianet, qe ndodheshin matane lumit ne zonen e Vlores. Ne qytetin e Fierit dhe krahinen e tij1 ashtu si ne te gjithe territorin shqiptar te pushtuar prej tyre autoritetet austro-hungareze ngriten flamurin shqiptar, hapen shkollat shqipe, organizuan administraten me nepunes shqiptare, por nen kontrollin e tyre ushtarak. Nga ana tjeter ata filluan rekrutimin e popullsise ne trupat e tyre ushtarake, per qellimet e luftes me italianet. Meqenese vija e frontit kalonte pergjate lumit Vlose, Fieri zuri nje vend te rendesishem ne perqendrimin e forcave austro-hungareze. Ne te gjithe zonen e tij u vendosen posta ushtarake per te ruajtur rendin dhe qetesine pergjate prapavijave te frontit ne te cilin beheshin luftime sporadike. Per te furnizuar trupat ushtarake u bene mjaft rekuizime te gjese se gjalle dhe prodhimeve bujqesore ne te gjithe krahinen. Gjithashtu u mobilizua me force edhe nje pjese e popullsise per ndertimin e veprave ushtarake. Keto veprime shkaktuan pakenaqesi dhe zemerim ne radhet e popullsise, te cilat u shoqeruan edhe me goditje spontane me arme kunder ushtrise Austro-Hungareze. Ketyre reagimeve trupat pushtuese iu pergjigjen me raprezalje dhe djegie te shtepive te atyre njerezve qe iu kunderviheshin dhe rebeloheshin ndaj tyre. Austro-hungarezet treguan nje interes te veçante ne fushen e studimit te kultures se popullit shqiptar duke sjelle nga Vjena shkencetare te ndryshem qe bene studime ne fushat e historise, arkeologjise, gjeologjise e etnografise etj. Ne vitet 1916 – 1918 nje repart i veçante ushtarak i kryesuar nga arkeologu Kamilo Prashniker, kreu germime arkeologjike ne Apoloni, Bylis, Klos, Ballsh dhe Margelliç.
1. Historia e Shqiperise fq.176 vell 3 Tirane 1984
Ne Ballsh ai zbuloi mbishkrimin e dyfishte mbi kristianizimin e bullgareve dhe epitafin e varrit te kryqtarit norman. Ne rrenojat e bazilikes ai gjeti nje nga mbishkrimet per ndertimet e bera ne Bylis nga Perandori Justinian si dhe beri zbulime te tjera. Te gjitha rezultatet e germimeve dhe studimeve te tij Prashnikeri i permblodhi ne librin "Muzakia und Malakastra" (Myzeqeja dhe Mallakastra) te cilin e botoi ne Vjene ne vitin 1922. Ne germimet qe kreu ne qytetin1 antik te Apolonise grupi i Prashnikerit iu nenshtrua goditjeve te artilerise italiane qe nga vija e frontit te luftimeve pertej Vjoses. Duke patur rezultate te kufizuara ai u kujdes per te grumbulluar objekte arkeologjike qe u grabiten nga muret e kishave dhe manastireve te zones2.
Viktima te kesaj veprimtarie u bene rrenojat antike te Apolonise, Bylisit, Klosit, Margelliçit, Ballshit dhe kishat ortodokse te Gradishtes, Libofshes, Petoves, Havaleasit, Kurjanit, Hoxhares, Ardenices, Kolkondasit dhe shkolla femerore e Fierit. Kesaj brabitjeje te bere iu kundervune tre patriote te mobilizuar ne ushtrine austrohungareze. Me ndjenjen e mbrojtjes se vlerave qe i perkisnin kultures kombetare ata u perpoqen te ndalnin kete grabitje, por nuk ia arriten ketij qellimi. Ne Gusht te vitit 1916 komanda austriake arrestoi Kamber Benjen, Izet Manastirin dhe Abaz Taushanin nen akuzen e tradhetise dhe i pushkatoi.
Kjo ishte "fatura" qe pagoi populli i treves se Fierit gjate viteve te luftes se I-re Boterore. Ne vitin 1918 edhe Fieri ashtu si gjithe shqiperia nisi e perjetonte traumat e krizes ekonomike e cila u shoqerua me: zi buke, semundje epidemike, zhvleresim te monedhes (korones austriake) dhe pasigurine per te nesermen.
1. N. Ceka "Apolonia e Ilirise", fq.9
2. C. Prashniker "Muzakhia und Malakastra" fq.134-203, Vjene 1922.
|
