Muzakajt ne Myzeqe

Fillimisht zoterimet e tyre ne shekullin e XIII shtriheshin ne Myzeqe, ndersa me vone u shtrine ne Selenice, Tomorrice, Korçe, Sovjan, Skrapar, Opar, Kostur, etj.Me kete dere, sipas tij u shkrine edhe Matreget e Karavastase.
    Gjon Muzaka njeri nga pinjollet e kesaj familjeje, ne librin e tij "Breve memorja de li descendenti de nostra casa Musachi", botuar ne Rome ne vitin 1510 thote se: "Atdheu i pare i Muzakajve ishte malesia e Oparit, ku te paret e kesaj familjeje zoteronin fshatrat Voskop, Lavdar, Marjan, Peshtan, Mazrek. Ketu ne kishen e Shen Merise se Oparit prehen eshtrat e Muzakeve te pare". Ne dokumentat historike Muzakajt permenden qysh ne vitin 1081 ku njeri prej tyre, bente pjese ne rrethin e ushtarakeve te perandorit bizantin Aleksi I Komnen. Pas vitit 1274 Muzaket permenden vazhdimisht ne burimet historike. Dy figurat me te shquara te shtepise Muzaka gjate shekujve XIII-XIV qene Gjoni dhe Andrea¹. Gjon Muzaka ne vitet 1279-1280 do te luaje rolin e drejtuesit te feudaleve shqiptare ne lufte kunder anzhuineve te Napolit. Gjate luftimeve diku prane Durresit, Gjon Muzaka kapet rob dhe burgoset ne keshtjellen e Brindizit(shiko ne fq 47).
    Andrea Muzaka I (1279-1319) eshte figura me e shquar, dale prej pinjolleve te kesaj familjeje. Ne kohen e tij, Muzakajt i zgjeruan shume kufijte e tyre si ne: Tomorrice, Berat, Kelcyre, Skrapar, dhe fushen bregdetare, qe prej tyre filloi te quhej qysh atehere, Muzakie (Myzeqe). Me Andrean e II ata u shtrine pushtetin edhe ne fushen e Korçes deri ne Kostur. Ne kete qytet Andrea dhe bijte e tij: Stoja e Theodhori, ngriten ne vitin 1370 kishen e Shen Athanasit, ne te cilen gjendet sot ky mbishkrim: "Te ndertuar nga themelet dhe te pikturuar nga zoterit shume fisnike Stoje dhe Theodhor Muzaka". Andrea Muzaka i I, mori nga Karli I Anzhu titullin: "Marshall i Mbreterise se Arberise", dmth mekembes i Mbretit te Napolit ne Shqiperi. Ndersa Perandori bizantin Androniku II Paleolog i akordoi atij titullin e larte te despotit(princit). Me kete pozite politike dhe duke e ndjere veten te fuqishem Princi Andrea Muzaka ju vu punes per t’u shkeputur nga fuqite e huaja dhe per te krijuar Principaten e tij. Kryengritja e vitit 1335 qe organizoi ne Toskeri (shiko me siper fq 49) deshtoi dhe ai vete u strehua ne Durres tek Anzhuinet. Nderkohe qe ne vitet 1346-1355 vendoset ne Shqiperi pushteti serb. Por diku rreth vitit 1350 Despoti Andrea ja merr me lufte Beratin Jovan Komnenit, i cili therret per ndihme ne vitin 1355 kunatin e tij Perandorin Serb Stefan Dushanin.

Trupat serbe do te nisin marshimin drejt Beratit. Fushata e tyre deshtoi sepse gjate kalimit te Devollit, Stefan Dushani vdes dhe bashke me te, merr rrokullimen edhe perandoria e tij: "Sllavo-bizantine-shqiptare". Nje vit me vone pasardhesi I Stefanit, Uroshi organizoi fushaten e dyte serbe, per te marre nen kontroll Beratin. Nga nje shenim historik per kete fushate thuhet se: "Serbet erdhen nga Tomorrica, duke sulmuar Beratin me egersi, saqe i varnin njerezit ne te dyja anet e rruges jashte kalase". Nderkohe serbet pasi dogjen lagjet e jashtme te qytetit dhe nuk moren dot kalane, u larguan pa arritur qellimin, duke lene pas vetem "toke te djegur". Koha i krijoi mundesi Andrea Muzakes qe te zgjeronte principaten e tij. Ne vitin 1365 ai mori edhe Vloren, duke u bere zoterues i territoreve te trapezit Durres-Oher-Kostur-Himare. Keto vende ai i mori duke luftuar me serbet, te cilet i kishte armiqte e tij tradicionale. Ne vitin 1365 Andrea theu Jovan Asen Komnenin, ndersa, ne aleance me Balshajt mundi mbretin Serb Vukashinin. Pak kohe me vone Despoti Andrea goditi edhe te birin e tij, Mark Krajleviçin. Pas kesaj fitore te bujshme, perandori bizantin Joani. V. Paleolog, i rinjohu princit shqiptar titullin e despotit dhe i dergoi si dhurate stemen perandorake bizantine, te perbere nga shqiponja me dy krere dhe me nje yll gjashtecepesh ne krye.
    Despoti Andrea Muzaka e forcoi sundimin e tij edhe nepermjet lidhjeve martesore dhe miqesore me familjet feudale te fuqishme si: Zenebishet, Arianitet, Balshaj, dhe me te tjera familje fisnike me pozite me te vogel. Me zgjuarsi ai veproi kur, martoi te bijen, Komnenen (Komiten) me Balshen e dyte, njeriun qe bashkoi nen pushtetin e tij territoret shqiptare nga Tivari dhe Krivareka ne veri e deri ne vijen Himare-Kostur ne jug. Nga kjo martese Balsha II mori si prike dy pika strategjike si: Vloren dhe Kaninen. Sipas Gjon Muzakes i pari i Principates Andrea Muzaka mbante titullin Despot dhe zoteronte: Qytetin e Beratit, qe eshte kreu i gjithe Myzeqese me tere Myzeqene, qe nga fshati Basti (Bashtove) deri ne lumin Vjose...Tomonishten qe eshte Myzeqeja e vogel, krahinen e Selenices qe eshte deri ne det, krahinen e Tomorrices me gjithe fshatrat qe jane ne lugine e ne shpatet e Tomorrit, krahinen e Devollit te madh, Voskopin, qytetin e Korçes, Devollin e vogel, qytetin e Kosturit.
    Pas vdekjes se Despotit Andrea, zoterimet e Muzakajve u ndane midis tre djemve te tij: Stoja mori Kosturin me rrethinen, Theodhori mori Beratin dhe Myzeqene, ndersa Gjini mori pjesen tjeter te shtetit. Ne qershor te vitit 1389 Theodhor Muzaka me trupat e tij, te rekrutuara ne Berat dhe Myzeqe mori pjese ne Betejen Fushe Kosoves, ku mbeti i vrare prej turqeve. Kjo ishte humbja e dyte tragjike per te, sepse kater vjet me pare ne Saver (Lushnje) ai kishte perjetuar humbjen dhe vdekjen e kunatit te tij, Balshes II. Pas kesaj ngjarjeje territoret e Muzakajve nisen te binin njera pas tjetres nen sundimin osman. Gjate historise se tyre te gjate, Muzakaj te tjere qe ndeshin ne dokumentat historike (ACTA ALBANIAE) jane edhe: Mentuli Kont i Kelcyres, Materangu, Kostandini, Laldi, Vlashi, Bogdani etj. Principata e Muzakajve ndahej nga pikpamja administrative ne Baroni te cilat perbeheshin nga disa fshatra¹. Ne krye te tyre qendronin vojvodet, te cilet kishin pushtet civil dhe ushtarak.