|
Rrjeti rrugor
Gjate antikitetit ne treven e Fierit kryqezohej nje rrjet i dendur rrugor i cili lidhte te gjitha qendrat qytetare me njera-tjetren.Rruget ishin me kalldrem dhe ishin te pajisura me gure miljesh, stacione per nderrimin e kuajve dhe bujtina. Qendra e kryqezimit te tyre ishte qyteti i Apolonise si metropoli me i rendesishem ekonomik i Ilirise jugore. Nga ky qytet dilnin nje sere rrugesh qe perhapeshin ne prapatoken Ilire.
Rruga me kryesore ishte rruga Egnatia1 e cila ishte vazhdimi i rruges Apia. Apolonia ishte fillimi i kesaj rruge qe ekzistonte perpara pushtimit Romak. Nga qyteti dilnin dy deget jugore te Via Egnatia. E para dhe me kryesorja qe kalonte prane bregdetit dilte nga veriu dhe kalonte prane fshatit Mbrostar2, ne te cilin jane gjetur gjate vitit 1962 disa gure miljesh qe mbanin mbishkrime latine. Me pas kjo rruge kalonte pergjate kodrave te Libofshes dhe kalonte lumin Aps (Seman), ne bregun e djathte te te cilit ndodhej stacioni i dyte i saj, Arnisa.
Ne kete kohe Semani kalonte midis kodrave te Ardenices dhe atyre te Divjakes derdhej ne lagunen e Karavastase. Me tej rruga vazhdonte ne Sulzotaj, qe ishte stacioni i trete. Me pas diku ne veri kalohej Shkumbini me ane te nje ure ndertuar me gure. Rrenojat e kesaj ure ndodhen prane Bashtoves se sotme dhe i takojne shekujve II-I p.k3. Diku ketu prane kjo rruge bashkohej me degen veriore te Egnatias qe vinte nga Dyrrahu dhe te dyja bashke drejtoheshin si nje dege e vetme pergjate Shkumbinit per ne Selanik, duke arritur gjatesine e pergjithshme 267 milje (395 km).
Straboni tek Gjeografia e tij na ben kete pershkrim4: Qe nga Apolonia fillon rruga Egnatia per ne Maqedoni drej lindjes. Kjo rruge eshte e matur ne milje dhe e shenuar ne shtylla. Gjatesia e saj eshte peseqind e tridhjete e pese milje (1 milje= 8 stade)... Ata qe nisen nga Apolonia dhe Epidami (Dyrrahu), piqen ne nje pike te rruges qe ka largesi te njejte nga keto dy qytete... Autori tjeter Skylasi5 jep nje te dhene tjeter interesante. Ai thote se nga Apolonia ne Epidam rruga zgjat dy dite.
1. Via Egnatia. Rruga me e rendesishme antike qe lidhte bregdetin e Ilirise se jugut me lindjen. Si rruge e rregullt me trase, ura dhe stacione u ndertua ne gjysmen e II-te shek I pk nen drejtimin e prokonsullit te Maqedonise Gnejus Egnatius prej te cilit mori edhe emrin2. H.Ceka "Dega jugore e rruges Egnatia", Monumentet 2, fq.25-31, Tirane 1971
3. N.Ceka Apolonia e Ilirise, fq 98.
4. Strabonis, GEOGRAPHICA,Lib. VII,4
5. Sculacis, PERIPLUS, ILYROI 26
Nje ide interesante per rrugen Egnatia na jep TABULA PEUTINGERARIANAS (Tabela e Peuntingerit)1, nga spjegimi i se ciles nxjerrim skemen e meposhtme te rrugeve qe dilnin nga qyteti i Apolonise dhe drejtoheshin per ne destinacionet e percaktuara.
Tabela na jep kete skeme te 4 rrugeve qe dalin nga Apolonia:
| I. MIL XVIII |
XII |
XIII |
XIII |
XV |
| APOLONIA |
STEFANAPHANA
(Roskovec) |
ABSOS
(Kuçi) |
MARUSIA
(Golemi) |
KLODIANA
(Peqini) |
| |
|
|
|
|
| II. XVIII |
XII |
XII |
|
|
| APOLONIA |
STEFANIA
(Levan) |
AULON
(Vlore) |
|
|
| |
|
|
|
|
| III. XV |
VIII |
XX |
XV |
|
| APOLONIA |
HAPSUM FLUMEN
(Babunja e re) |
GENESIS FLUMEN
( Bashtova) |
DYRRAH
(Durres) |
|
| |
|
|
|
|
| IV. XXX |
LV |
|
|
|
| APOLONIA |
AMANTIA – HADRIONOPOL |
|
|
|
Shifrat pas emrave te qyteteve tregojne miljet e largesive te distancave midis tyre. Rruga e pare qe ishte dega Egnatia, dilte nga lindja e qytetit te Apolonise dhe kalonte ne Radostine, Fierin e sotem, dilte ne Stefanaphana (Roskovec), kalonte mbi Aps (Seman) ne Kuç dhe qe andej ndiqte luginen e Devollit drejt veriut, per te kaluar Shkumbinin ne uren e Topçiasit, ku takohej me rrugen Egnatia.
Gjate luftes se dyte Boterore, arkeologu Austriak Prashniker zbuloi prane Fierit dhe fshatit Grize-Godolesh nje segment te kesaj rruge. Ne te shihej ndertimi i plote i saj, ku traseja ishe 6.70m e gjere dhe perbehej nga 3 shtresa. E para ishte kalldrem mbi te cilin ishte hedhur zall lumi, i mbuluar siper me nje çakell te holle. Zbulimi i kesaj traseje ne segmentin Fier-Grize, çoi ne lindjen e nje prej hipotezave me interesante te origjines se qytetit te Fierit. Sipas autorit te saj Jakov Milaj, fieri nuk eshte veçse stacioni i pare i deges jugore te Egnatias, qe niste prej Apolonise, AD NOVAS. Ndersa emri i stacionit Stefanaphana ruhet edhe sot ne periferi te Roskovecit ne formen qafa e Stefanit.
1. H. Ceka, Iliria II. Fq 29.
Tabula Peuntigerana eshte nje rulon pergameni i shekujve XII-XIII. Ajo eshte formuluar nga nje harte antike e shekullit te III e cila jep rruget e Ilirise. Quhet Peuntigeran per shkak te Pronarit te saj Konrad Peutingerit.
Rruga e dyte kalonte nga jugu ne kodren e Shtyllasit per ne Stefana (Levan) dhe shkonte per ne Aulon (Vlore).
Rruga e trete ndahej nga e para ne Fier (AD NOVAS) dhe ndiqte rrezen e kodrave te Petoves. Libofshes,sic e kemi pershkruar ne faqen 19. Rruga e katert nisej drejt fushes se Frakulles e dilte pergjate Vjoses. Ketu rruga ndahej ne dy drejtime. Njera dege kalonte Vjosen dhe mberrinte ne Amantia me pikesynim Hadrionopolin ne jug.
Skylaksi1 Per rrugen nga Apolonia ne Amantia jep shifren prej 320 stadesh. Ndersa dega tjeter e kesaj rruge ndiqte ne krahun e djathte te Vjoses dhe nisej drejt veriut per ne Gurezeze (Cakran). Ketu ajo bashkohej me rrugen tjeter qe vinte nepermjet kodrave te Peshtanit nga Apolonia. Nga Gurezeza ajo nisej drejt Nikajes dhe Bylisit per te komunikuar me tej me Epirin. Ide te tjera mbi rrjetin rrugor japin edhe dy itinerare te tjere si ai Antonin II dhe ai Hierosomilitan.
1.Sculacis, PERIPLUS, ILYROI 26
|
